Lens Protocol: Đồ thị xã hội on-chain

Tổng quan về Lens

Lens Protocol là một đồ thị xã hội mở, khả năng kết hợp cao và vận hành hoàn toàn trên chuỗi khối. Lens được ra mắt vào đầu năm 2022 bởi đội ngũ Aave – nền tảng tài chính phi tập trung nổi tiếng. Ngay từ đầu, Lens đã hướng đến việc trao cho nhà sáng tạo, cộng đồng và nhà phát triển một lựa chọn thay thế cho nền tảng mạng xã hội tập trung bằng cách giúp mọi người di chuyển danh tính, nội dung và các mối quan hệ trên mạng lưới ứng dụng mở. Tháng 2/2025, đội ngũ Lens công bố lộ trình chuyển đổi sang “Lens Chain” nhằm nâng cấp hiệu năng và quyền tự chủ nhưng vẫn giữ nguyên tính mở và khả năng kết hợp của đồ thị xã hội.

Khác biệt với các mô hình lai chỉ lưu danh tính trên chuỗi, còn nội dung ngoài chuỗi, Lens duy trì toàn bộ đồ thị xã hội trên blockchain. Mỗi hồ sơ cá nhân, kết nối và bài viết đều là đối tượng trên chuỗi. Cách cấu trúc này giúp mọi dữ liệu xã hội đều dai dẳng, xác thực, và do chính người dùng sở hữu thay vì nền tảng. Lens vận hành hoàn toàn trên chuỗi nhằm thể hiện cam kết mạnh mẽ với tính phi tập trung, đồng thời yêu cầu thiết kế phù hợp để đạt hiệu quả mở rộng và tiết kiệm chi phí. Thực tế, Lens mô hình hóa các bài viết và mối quan hệ trên blockchain, còn các khối nội dung dung lượng lớn được tham chiếu thông qua các lớp lưu trữ dữ liệu ngoài chuỗi (ví dụ Momoka/IPFS) nhằm xử lý quy mô.

Được xây dựng trên Polygon, Lens tận dụng mức phí giao dịch thấp và thời gian xác nhận nhanh, rất phù hợp cho các tương tác nhỏ diễn ra thường xuyên như đăng bài, bình luận, theo dõi. Polygon tương thích với hệ công cụ Ethereum, cho phép nhà phát triển tích hợp Lens mà không cần tìm hiểu hệ sinh thái mới hoàn toàn. Ngoài ra, Lens áp dụng kiến trúc mô-đun, hỗ trợ nhà phát triển mở rộng chức năng thông qua các mô-đun tương tác tùy chỉnh.

Kiến trúc và mô hình dữ liệu trên chuỗi

Lens tổ chức đồ thị xã hội quanh chuỗi các token không thể thay thế (NFT) đại diện hồ sơ người dùng. Mỗi NFT hồ sơ lưu trữ đầy đủ lịch sử hoạt động và mạng lưới kết nối của người dùng. NFT này thuộc về ví cá nhân nên hồ sơ có thể di chuyển tự do giữa mọi ứng dụng hỗ trợ Lens. Nếu người dùng ngừng sử dụng một ứng dụng, họ vẫn giữ toàn bộ hồ sơ, người theo dõi và lịch sử nội dung khi chuyển sang nền tảng khác mà không mất mát dữ liệu hay kết nối.

Người dùng thực hiện các tương tác trên giao thức như theo dõi hồ sơ khác, đăng bài, bình luận hoặc chia sẻ thông qua các mô-đun hợp đồng thông minh. Những mô-đun này quy định các quy tắc cho từng hành động, và nhờ có tính mở và khả năng kết hợp nên nhà phát triển có thể xây dựng mô-đun mới phục vụ nhiều mô hình kinh doanh hoặc cộng đồng. Ví dụ, nhà phát triển có thể tạo mô-đun theo dõi yêu cầu người dùng phải sở hữu một loại token nhất định, hoặc mô-đun lưu bài viết sẽ tự động tạo NFT mỗi khi lưu.

Để giải quyết bài toán mở rộng khi tất cả hoạt động đều phải lưu trên chuỗi, Lens giới thiệu Momoka – hệ thống Layer 3 theo mô hình optimistic xử lý hành động ngoài chuỗi đồng thời duy trì khả năng xác thực nhờ bằng chứng mật mã. Momoka giúp phần lớn tác vụ của người dùng không phát sinh chi phí giao dịch blockchain, nhưng vẫn đảm bảo chuẩn tin cậy cần thiết cho giao thức phi tập trung. Phương pháp lai này cho phép Lens giữ đồ thị xã hội cốt lõi luôn trên chuỗi, tránh nghẽn nếu ghi mọi tác vụ trực tiếp lên blockchain. Momoka đóng vai trò lớp xác thực và lưu trữ dữ liệu: mọi hành động được chứng minh và tham chiếu lên chuỗi mà không cần ghi toàn bộ dữ liệu lên chuỗi gốc.

Các tính năng cốt lõi

Lens cung cấp tập hợp các cấu phần nền tảng định hình trải nghiệm xã hội. NFT hồ sơ là gốc kết nối danh tính người dùng với toàn bộ hoạt động. Các bài đăng, bình luận và mirror (tương tự chia sẻ/retweet) đều là hành động trên chuỗi liên kết đến NFT hồ sơ. Khi theo dõi người khác, hệ thống sẽ tạo NFT theo dõi – chuyển thành token cho mối liên kết đó.

Điểm khác biệt nổi bật của Lens là mô-đun collect. Mỗi lần lưu bài đăng sẽ sinh ra một NFT chuyển nhượng đại diện cho nội dung. Cơ chế này mở ra cơ hội kiếm tiền trực tiếp cho nhà sáng tạo khi collect có thể bán hoặc giao dịch. Nó còn tạo ra bản ghi minh bạch trên chuỗi về người đã tương tác với nội dung, cung cấp bằng chứng xác thực về đối tượng xem.

Kết cấu mô-đun của Lens bảo đảm chức năng luôn linh hoạt. Nhà phát triển có thể xây các mô-đun theo dõi dành riêng cho cộng đồng kiểm soát bằng token, mô-đun collect cho phép chia sẻ doanh thu cho nhiều bên hoặc mô-đun tạo ra hình thức tương tác mới. Nhờ vậy, giao thức đáp ứng đa dạng bài toán, từ kiếm tiền cho nhà sáng tạo đến quản trị DAO và nâng cao gắn kết cộng đồng.

Hệ sinh thái và ứng dụng

Kể từ khi ra mắt, Lens phát triển hệ sinh thái ứng dụng đa dạng dựa trên đồ thị xã hội của mình. Hey.xyz là ứng dụng Lens phổ biến nhất với giao diện mạng xã hội quen thuộc kết hợp ưu điểm về sự di động và quyền sở hữu. Orb tập trung vào kết nối chuyên nghiệp, còn Phaver hòa trộn nội dung xã hội với hệ thống phần thưởng chuyển thành token có chọn lọc. Các ứng dụng này cùng dùng chung đồ thị dữ liệu, tức là kết nối tạo ra trên một app sẽ phản ánh trên mọi app khác.

Vượt ngoài mạng xã hội, nhiều nhà phát triển đã tích hợp Lens vào các nền tảng Web3 khác. Thị trường NFT, công cụ xuất bản phi tập trung và dashboard DAO đều đang thử nghiệm nhúng hồ sơ Lens và nội dung vào ứng dụng để tăng tương tác cộng đồng. Mô hình dữ liệu linh hoạt của Lens cho phép tích hợp mà không cần đàm phán quyền truy cập hay xây dựng hệ nhận diện riêng biệt.

Giao thức Lens quản trị thông qua Lens Improvement Proposals (LIP), giúp cộng đồng và đội ngũ phát triển cốt lõi đề xuất và đánh giá thay đổi. Đội ngũ Aave vẫn là lực lượng dẫn đầu phát triển, nhưng cấu trúc quản trị hướng tới việc chuyển giao ngày càng nhiều quyền lực cho cộng đồng rộng lớn, phù hợp triết lý phi tập trung của Lens.

Lý do Lens nổi bật

Lens khác biệt nhờ quyết định duy trì toàn bộ đồ thị xã hội trên chuỗi và cam kết mô-đun hóa. Điều này bảo đảm danh tính, nội dung thực sự thuộc về người dùng, không chịu hạn chế bởi nền tảng trung gian. Xây dựng trên Polygon kết hợp với các giải pháp mở rộng như Momoka giúp Lens vượt qua những giới hạn hiệu năng vốn gây khó khăn cho phương thức on-chain toàn diện. Khi chuyển đổi sang Lens Chain, những bảo đảm này còn được củng cố trên một chuỗi chuyên biệt tối ưu cho khối lượng công việc xã hội.

Cơ chế kiếm tiền của Lens, đặc biệt là mô-đun collect, tạo ra những mô hình kinh tế mới cho nhà sáng tạo lẫn cộng đồng. Không dựa vào quảng cáo, nhà sáng tạo có thể bán hoặc phân phối nội dung chuyển thành token trực tiếp cho người xem, doanh thu sẽ tự động chia sẻ qua hợp đồng thông minh. Điều này mở đường cho truyền thông chuyên biệt được cộng đồng ủng hộ cũng như các mô hình tài trợ do người hâm mộ chủ động, đảm bảo minh bạch và tự động hóa.

Kiến trúc của Lens còn khuyến khích sự tương tác xuyên ứng dụng, điều hiếm thấy ở cả Web2 lẫn Web3. Một hồ sơ duy nhất có thể làm nền tảng cho mọi hoạt động người dùng trên nhiều ứng dụng khác nhau, mỗi nơi có chức năng riêng nhưng đều đóng góp vào cùng một hệ dữ liệu mở, xác thực. Nhờ đó, giảm rào cản tham gia và thúc đẩy cạnh tranh ở tầng ứng dụng, bởi không có nền tảng nào kiểm soát dữ liệu gốc.